Vorm en betekenis

Vorm en betekenis

Informatie is een combinatie van vorm en betekenis. De relatie tussen deze twee wordt niet afgedwongen door natuurwetten of andere regels, maar is een kwestie van afspraak. Deze afspraak is in zekere zin willekeurig. De relatie is niet een-eenduidig: eenzelfde betekenis kunnen we in meerdere vormen representeren, en eenzelfde vorm kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden.

We kennen dit uit de natuurlijke taal: de vormen in een taal - de woorden - hebben niet een eenduidige betekenis. En eenzelfde betekenis kunnen we met verschillende woorden uitdrukken. Nog duidelijker is dit als we met twee verschillende talen te maken hebben.

Representeren en interpreteren

De stap van betekenis naar vorm noemen we representeren. De stap van vorm naar betekenis: interpreteren.

Bij het gebruik van computers moeten we hier preciezer in zijn. In het bijzonder moeten we de representatie-stap en de interpretatie-stap vaak expliciet beschrijven.

Voorbeelden van representeren en interpreteren:

• representeren van een getal in de vorm van een rij tekens (cijfers), in een bepaald talstelsel. (Dit kan ook in Romeinse getalnotatie zijn.)
• interpreteren van een rij tekens als een getal - volgens een bepaald talstelsel.

NB: aan een reeks cijfers kun je meestal niet ziet welk talstelsel gebruikt is. Dit wordt op verschillende manieren opgelost:

• je kunt het talstelsel opnemen in de cijfer-notatie. Dit is bijvoorbeeld in programmeertalen gebruikelijk.
• je kunt bij de interpretatie een veronderstelling maken over het gebruikte talstelsel. Dit gaat meestal(!) goed.

Voorbeeld: de notatie 1010 kan een getal in binaire, decimale, of hexadecimale notatie zijn. Wat zijn de verschillende waarden die je dan krijgt?

Gebruik van context

Vaak hebben we de context nodig om te weten welke interpretatie we moeten hebben (en, welke representatie).

Interpreteren als abstractie

Bij het interpreteren van een vorm laten we vaak veel details weg. Denk bijvoorbeeld aan het lezen van een tekst: het gaat ons om de woorden, niet om de vorm van de letters.

Representeren: keuzes maken

Bij het representeren van een bepaalde betekenis hebben we vaak de keuze uit verschillende vormen.

Voorbeeld: vorm en betekenis in HTML5. Als je een reeks woorden nadruk wilt geven, gebruik je daarvoor het haakjespaar .... Het is dan aan de browser om de beste vorm te kiezen - gegeven de context en de instellingen van de gebruiker. In sommige gevallen zal dat een cursieve vorm zijn; in andere gevallen kan dat een luider uitgesproken tekst zijn. Het is uitdrukkelijk de bedoeling van HTML5 om de betekenis (semantiek) en de vorm te scheiden.

Vorm en betekenis in lagen (niveaus)

Vaak hebben we te maken met een reeks niveaus van vorm en betekenis: de betekenis op een bepaald niveau is de vorm voor een hoger niveau. We hebben dus te maken met vormen en betekenissen op verschillende niveaus.

Reversibel?

In het geval van computers hebben we bij voorkeur te maken met een reversibel proces: I(R(x)) = x . Als we een bepaalde betekenis x representeren als vorm, en deze vorm interpreteren we weer, dan willen we de oorspronkelijke x weer terugzien.

In de praktijk is dit niet altijd het geval: als we een Word-document afdrukken (vorm), en we scannen deze weer in, met bijvoorbeeld OCR, dan krijgen we toch het oorspronkelijke document niet terug: er gaat informatie verloren, zowel bij de representatie- als bij de interpretatie-stap.

Omschrijven van vormen; codering, decodering

We kunnen een vorm ook omzetten in een andere vorm, zonder dat er sprake is van een verandering in de betekenis. Dit gebeurt bijvoorbeeld als je een vorm codeert - om de betrouwbaarheid van de communicatie door een bepaald kanaal te verbeteren, of om het bericht te beveiligen tegen afluisteraars.

Deze codering is erop gemaakt om reversibel te zijn: D(E(x)) = x , voor alle berichten x.

Typering

Aan een reeks bits kun je niet zien wat dit voorstelt. Bits zijn universeel: het kan een stukje muziek zijn, een tekst, of een reeks machine-instructies. Als je deze reeks aanbiedt aan een printer, zal deze er print-symbolen van maken; als je deze aanbiedt als instructies aan een processor, dan zal deze proberen de bits als instructies uit te voeren. Als je deze aanbiedt aan een audio-uitgang, dan zal deze er geluid van proberen te maken.

Hoe kun je er voor zorgen dat bits alleen maar geïnterpreteerd worden volgens de goede interpretatie-functie?

Voorbeelden

• een webpagina in HTML beschrijft de regels waaraan de vorm moet voldoen; de browser bepaalt de uiteindelijke vorm, passend bij de context van het apparaat, en van de instellingen van de gebruiker (window size, enz.). Een HTML-bestand kun je zien als een "vloeibare vorm" die de browser tijdelijk bevriest.
• HTML5 gebruikt semantische aanwijzingen, die door de browser in de context van de gebruiker in de uiteindelijke vorm gezet worden. Denk bijvoorbeeld aan nadruk (em) die vorm krijgt als cursieve tekst.
• bij een boek op papier ligt de vorm vast bij de productie.

Als je geen computers gebruikt, heb je nauwelijks andere mogelijkheden dan het kopiëren van vormen. Zowel de boekdrukkunst, fotografie, als film en tv zijn hiervan voorbeelden. Een belangrijke kwaliteit van dergelijke systemen is de exactheid van de reproductie.

Als je computers gebruikt, dan kun je de vorm aanpassen aan de lokale context. Bijvoorbeeld in het geval van een computer game kun je het beeld aanpassen aan de positie van de speler.

Je kunt de browser zien als een representatie-functie: B(h) - waarin h een HTML-bestand is. Eigenlijk moet je dan de context van de browser ook als argument meenemen: met o.a. het apparaat en de instellingen van de gebruiker.

Randapparaten

Een uitvoerapparaat geeft een vaste interpretatie aan de vorm (gegevens) die deze aangeboden krijgt.

Opmerkingen

In het pre-digitale tijdperk zijn we gewend aan vormen die vast zijn. Er is wel een verschil tussen vorm en betekenis, maar in de meeste gevallen hebben we te maken met een vaste vorm. Dit geeft soms verwarring (onder andere bij het rekenonderwijs?).